W zależności od sytuacji politycznej oraz gospodarczej w różnych okresach dziejowych role ośrodka regionalnego bądź lokalnego przejmowały różne organizmy miejskie. Takie też funkcjonowały i niektóre nadal funkcjonują jako miasta na ziemi wrzesińskiej. Na terenie dzisiejszego powiatu wrzesińskiego znajdują się dziś cztery miasta: powiatowa Września, niegdyś powiatowe Pyzdry, o mało co powiatowy Miłosław oraz świeżo co ponownie ustanowiona miastem Nekla, pozostająca młodszą siostrą Górki zwanej kiedyś Mileszyną, a dziś Targową ? będącą swego czasu także miastem.
Z ziemią wrzesińską związane były domy panujące książąt niemieckich. Losy książąt orańskich i saskich łączą się z obszernym majątkiem czeszewskim, który przejęli pod koniec XVIII w. Majątek obejmował Czeszewo, Mikuszewo, Chlebowo, Szczodrzejewo i Orzechowo.
Następcy św. Piotra na biskupiej stolicy w Rzymie doceniali także osoby świeckie za przywiązanie do Kościoła katolickiego. Jednym z elementów papieskiej wdzięczności za wierność było nadawanie tytułu hrabiego Stolicy Świętej (comte Santa Sedes). Otrzymali go niektórzy członkowie rodu Żółtowskich.
Kaczanowo ? duża wieś na południe od Wrześni. W przeciwieństwie do większości innych miejscowości w naszym powiecie przez wieki nie była własnością prywatną. Kaczanowem władali pierwotnie biskupi poznańscy, którzy przekazali je kustoszom kapituły katedralnej poznańskiej. Kaczanowo było częścią składową kustodii, czyli urzędu owego kustosza. Zaś sam urząd nazywany był od miejscowości, która utrzymywała urząd.
Górka zwana dziś Targową, niegdyś Mileszyną, na początku XIX w., będąc już tylko dużą wsią, stanowiła ostoję polskości zarówno dla ziemian, jak i okolicznych mieszkańców. Niewątpliwie rękę do tego przyłożył Antoni Kosiński, były żołnierz polski i napoleoński.
Na północnym skraju powiatu, przy drodze do Niechanowa, leży cicho i skromnie niewielka wieś o specyficznej nazwie Wódki. Leży na uboczu, więc często omijają ją turyści zmierzający w kierunku jezior powidzkich. Może przejeżdżając przez Stanisławowo, zwracają jedynie uwagę na nazwę na znaku drogowym wskazującym kierunek na Wódki.
Człowiek od wieków zmienia świat. W wyniku tego coraz większy udział w przestrzeni mają tereny zurbanizowane. U nas ten proces trwa od średniowiecza, a szczególnie nasilił się w XX w. Września ma miejski charakter od poł. XIV w., czerpała wiele wzorów z kultury niemieckiej. W XX w. miasto zaczęło pochłaniać tereny podmiejskie o wiejskim charakterze. Szczególną dzielnicą miasta, która radykalnie zmieniła swój pierwotny charakter, jest Zawodzie.
Miasta, wsie i inne dobra w przeszłości miały różnych właścicieli. Były dobra królewskie, możnowładców, rycerstwa, a później szlachty, mieszczan, duchowieństwa od biskupów po kler niższy. Dobrze wiemy, że przez wieki Września była miastem prywatnym: od Porajów do Ponińskich i Mycielskich. Jednak nie dotyczyło to całego miasta. Jego dzisiejsza część, a wtedy w zasadzie przedmieście, znajdowało się w rękach wrzesińskich plebanów. Stąd też owo miejsce nazywano Plebańska Wieś.
Gmina Sokołowo i Sokołowo-Osiedle, czyli Sokołowo we Wrześni
Kolejne znaczne obszary dzisiejszej administracyjnej Wrześni obejmują tereny stanowiące dawniej część miejscowości Sokołowo. Jak nietrudno się domyślić, będzie to Osiedle Sokołowskie, ale nie tylko.