Głos seniorów

Za kilkanaście lat co trzeci obywatel Polski wejdzie w wiek senioralny, granice którego wyznacza wiek 60+. W gminie Września takich osób jest ok. 9 tys., co stanowi 20% ogółu mieszkańców. Taki sam, mniej więcej, odsetek stanowią dzieci i młodzież. 

Dzieci i młodzież to inwestycja w przyszłość, koszt, który się zwraca. Seniorzy to inwestycja w przeszłość, która częściowo może się zwrócić. Taka idea musi prowadzić do pewnych przewartościowań w realizowaniu polityki każdej polskiej gminy. To przewartościowanie to pewien proces, bo dotychczas stawialiśmy na rozwój i pogoń za inwestorami, dzięki którym praktycznie zostało zlikwidowane bezrobocie, a już trzeba myśleć o zwiększaniu wydatków budżetowych na wspieranie i pomoc seniorom. Wydatki te stale rosną. 
Dla przykładu: W gminie Września sfinansowanie pobytu czterdziestu seniorom w domach pomocy społecznej w 2017 roku oznaczało wydatkowanie ponad miliona złotych. Gdyby nie nabyte dysfunkcje spowodowane np. wieloletnim uzależnieniem od alkoholu, to spora część pensjonariuszy mogłaby funkcjonować w miejscu zamieszkania. Realizacja usług opiekuńczych dla 208 mieszkańców kosztowała gminę prawie 700 tys. zł. Seniorzy, jak każda grupa społeczna, dzielą się na różne grupy i podgrupy, w zależności od przyjętego kryterium, np. wieku, sprawności czy dochodowości. Każda grupa definiuje swoje potrzeby i pomimo wspólnego mianownika, jaki wyznacza formalna definicja seniora, każda z tych grup ma bardzo zróżnicowane potrzeby.
Jeżeli weźmiemy pod uwagę kryterium dochodowe, to możemy podzielić seniorów, na:
- osoby majętne, dysponujące zasobami umożliwiającymi względną niezależność;
- osoby o dochodach zaspokajających ich bieżące potrzeby;
- osoby o ograniczonych dochodach, które nie zaspokajają ich podstawowych potrzeb.
Osoby z pierwszej grupy mogą zorganizować własną samodzielność poprzez korzystanie z różnorodnych usług. One właśnie mogą stać się klientem deweloperów, budujących mieszkania o infrastrukturze dopasowanej do potrzeb seniora. To oni będą korzystać z usług realizowanych przez firmy zatrudniające wykwalifikowanych opiekunów. Oni też będą klientami firm taksówkowych, nabywać będą specjalistyczny sprzęt umożliwiający sprawniejsze i samodzielne wykonywanie różnych domowych czynności, korzystać będą z centrów usprawniania i leczenia sanatoryjnego, specjalistycznego cateringu czy wyjazdów turystyczno-rekreacyjnych, dopasowanych do ich stopnia sprawności. Osoby te będą rozwijać swoje umiejętności i uczyć się nowych. Będą korzystać nowych, drogich terapii i specyfików opóźniających starzenie.
Osób z drugiej grupy dotyczą już pewne ograniczenia. Mając możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb, osoby te nie są w stanie, przy wykorzystaniu własnych zasobów, sięgać po produkty z wyższej półki, czyli kupić nowe mieszkanie lub zamienić własne na takie, którego infrastruktura uwzględnia ich potrzeby, łącznie z miejscem zamieszkania. Ta grupa korzysta z usług dofinansowanych przez instytucje publiczne, ich potrzeby zdrowotne często podlegają ograniczeniu i konieczności dokonywania wyborów.
Grupa trzecia obejmuje seniorów, którzy utrzymują się z minimalnych lub niewiele wyższych od świadczenia minimalnego rent i emerytur. Osób tych nie stać na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych. Mają problemy z opłaceniem czynszu i stałych wydatków na media, mimo iż żyją bardzo oszczędnie. Ta grupa boryka się z nieuświadamianym często niedożywieniem, skutkiem którego jest niedobór witamin i składników mineralnych ważnych dla funkcjonowania organizmu. Seniorzy narażeni są w szczególności na osteoporozę i anemię. W tej grupie wielu seniorów boryka się z zadłużeniem w parabankach, ponieważ biorą pożyczki na zakup opału, opłacenie rachunku za gaz w sezonie zimowym, specjalistyczne leczenie i dojazdy do specjalistów lub na zakup wózka inwalidzkiego. W tej grupie najwięcej jest osób wykluczonych, unikających kontaktu, pogrążonych w depresji i marazmie. Ich zapotrzebowanie na zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu właściwie nie istnieje. Swoje potrzeby ograniczają do zaspokojenia egzystencji. Do przeżycia.
Jako gmina mamy do czynienia z wszystkimi opisanymi grupami. Seniorzy jako całość wspierani są przez wykorzystanie możliwości instytucjonalnych oraz możliwości organizacji pozarządowych. 
Jakie dotychczas podejmowano działania, w ramach zadań ustawowych gminy Września? Wszystko zaczęło się od zdiagnozowania problemów społecznych. W 2012 roku powstała Mapa Zasobów i Potrzeb w gminie Września, wykonana przez pracowników Ośrodka Pomocy Społecznej. Prowadziliśmy też badania ankietowe, których celem było rozpoznanie wspólnych dla całej społeczności potrzeb i utworzenie listy „rankingowej” problemów, zgłaszanych przez respondentów. Ankiety skierowane były do 1% dorosłej populacji kobiet i mężczyzn, zamieszkujących miasto i wieś, przy uwzględnieniu odsetka mężczyzn i kobiet. W 2005 roku wzięłam udział w wyjeździe studyjnym do Niemiec, zorganizowanym przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Poznaniu. Miałam szansę zapoznania się m.in. z ofertą dla seniorów, prezentowaną przez niemieckie organizacje pozarządowe i kościelne. Zdziwiło mnie, że wiele inicjatyw autorstwa małej grupy, np. kilku osób, było akceptowanych przez decydentów zarówno w zakresie ewentualnego dofinansowania, jak i udostępniania infrastruktury publicznej dla potrzeb grupy. Pamiętam grupę czterech miłośników poezji Goethego. Ci starzy ludzie z emfazą recytowali wiersze i dyskutowali, przy kawie, w czasie cotygodniowych spotkań. Inna kilkuosobowa grupa zajmowała się gromadzeniem ciekawostek historycznych, związanych z ich miejscem pochodzenia. Redagowali na tę okoliczność specjalny biuletyn. To były drobne przykłady zaangażowania seniorów w rozwijanie rozmaitych, szczególnych zainteresowań, nie mających charakteru masowego. W tamtym czasie problem gwałtownego starzenia się Polaków nie był szczególnie eksponowany. Potrzeby seniorów zawsze były drugorzędnymi w porównaniu do potrzeb innych grup społecznych. We Wrześni działania wobec seniorów i z seniorami od kilku lat są priorytetowymi elementami polityki społecznej gminy. Uchwalenie przez Radę Miejską we Wrześni Gminnego Programu Osłonowego „Aktywizowanie i wyrównywanie szans seniorów w gminie Września” dało możliwości podejmowania wielu inicjatyw adresowanych do seniorów i we współpracy z seniorami.

Anna Prusak
dyrektor OPS we Wrześni